Odkryj tajemnice Siedlec

Siedlce, dzielnica Gdańska z niezwykle ciekawą historią ludzi przedsiębiorczych. Szczególnie liczni byli tu tkacze, pasamonicy, krawcy, piekarze i browarnicy. Jednym z charakterystycznych elementów krajobrazu Siedlec do XVIII w. były zlokalizowane na wzgórzach winnice. Tu kwitło życie towarzyskie w kawiarniach i ogrodowych oranżeriach aż do II wojny światowej. Tu bogaci mieszczanie spotykali się, by podziwiać pokaz fajerwerków. Jakie jeszcze tajemnice kryje dzielnica Siedlce? Spróbujemy odsłonić kilka interesujących historii tego miejsca.

Skąd wzięła się nazwa dzielnicy?

Administracyjnie Siedlce są częścią Gdańska dopiero od roku 1814, ale historia tego obszaru jest o wiele starsza. W aktualnych granicach dzielnicy znajdowały się trzy wsie: Krzyżowniki, Emaus i Siedlice. Właśnie od nazwy tej ostatniej pochodzi nazwa całej dzielnicy. W źródłach pisanych można napotkać rozmaite jej warianty: Szydlice i Siedlice, Schedelicz i Schedelicz, a także kaszubskie Szëdlëce czy niemieckie Schidlitz.

Najprawdopodobniej wszystkie one pochodzą od polskiego słowa siodło, które oznaczało małą osadę, miejsce pojawiania się osadników. A zatem osada na tym terenie musiała istnieć już w XIII w., gdyż pierwsza wzmianka o potoku Siedlica pochodzi z roku 1280!

Natomiast z XV w. pochodzi najstarsza wzmianka o młynie we wsi Krzyżowniki, która leżała w miejscu dzisiejszej pętli tramwajowej, przy skrzyżowaniu ulic Kartuskiej i Łostowickiej. Osada Siedlice słynęła z pracujących, rzemieślników niezrzeszonych w miejskich cechach i wykonujących przedmioty równie dobre, jak produkty gdańskich rzemieślników, tyle że w niższej cenie.

Dokąd sięgają Siedlce?

Jak już wiemy, dzielnica Siedlce obejmuje teren trzech dawnych wsi leżących w dolinie potoku Siedleckiego. Do roku 1814 wieś Siedlice od wschodu graniczyła z Gdańskiem przy Bramie Siedleckiej, zwanej też Bramą Majorów. Co ciekawe, nowe ogrody, gdzie obecnie przebiega ulica o tej właśnie nazwie, znajdowały się już w części poza murami Gdańska. Ogrody były charakterystyczne dla ówczesnych Siedlic, szczególnie w jej wschodniej części.

Od północy Siedlice graniczyły z wsią Suchanino i przyległymi do niej polami, przez dzisiejsze Aniołki, aż do Wisły na wschodzie. Na południu Siedlice graniczyły ze znanym z wyrobu kafli piecowych miastem Stolzenberg - obecnie dzielnica Chełm. Na zachodzie zaś z wsią Emaus i Krzyżowniki, w której znajdował się wspomniany już młyn.

Znikająca rzeka

Spacerując po współczesnych Siedlcach, nigdzie nie widzimy historycznej rzeczki. Co się stało z potokiem Siedleckim, o którym pisano już w roku 1280? Jeszcze przed II wojną światową płynął on wzdłuż ulicy Karthäuser - dzisiejszej Kartuskiej.

Ponieważ woda lubi meandrować, to biegnąca wzdłuż rzeczki ulica charakteryzowała się wieloma łukami wygiętymi w stronę ulicy Zakopiańskiej. Za sprawą jednego z takich zakrętów o wdzięcznej nazwie "krzywy łokieć" ulica Karthäuser, inaczej niż dzisiaj, omijała budynek nr 131 od północy.

Po wojnie ulicę poprowadzoną prosto, na południe od tego budynku, ale północna odnoga pozostała. W rezultacie ulica Kartuska biegnie... dwoma ulicami: wzdłuż torów tramwajowych oraz za zieleńcem, po północnej stronie najstarszego zabytku na Siedlcach - dworku pod adresem Kartuska 124. Oznacza to, że na pobliskim skrzyżowaniu ulica Kartuska krzyżuje się... z ulicą Kartuską. Jest to prawdopodobnie jedyny znany przypadek ulicy krzyżującej się z samą sobą!

W czasie II wojny światowej zabudowa ulicy została niemal w całości zniszczona, a obecnie w miejscu południowej pierzei biegną tory tramwajowe. Ale co się stało z rzeką? Potok Siedlecki został skanalizowany i aktualnie płynie ukryty przed wzrokiem w dwóch podziemnych kanałach pod torami tramwajowymi.

Historia zapisana w nazwach

W 2020 r. otwarto punkt widokowy im. Macieja Kosycarza na zagospodarowanej przez radę dzielnicy i oddanej do dyspozycji mieszkańców Winnej Górze. Choć nazwa wskazuje, że uprawiano tu niegdyś winorośl, trudno dziś znaleźć ślady winnic na Siedlcach.

Po zejściu z Winnej Góry i krótkim spacerze ulicą Zakopiańską na zachód przed siedzibą domu sąsiedzkiego "Zakopianka" można zauważyć króciutką uliczkę o nazwie... Winnicka. A więc nieliczne ślady winnic pozostały w nazwach. Spróbujmy znaleźć kolejną. Czy "Zakopiańska" jako nazwa ulicy pasuje do Siedlec? Okazuje się, że przed wojną była to Weinbergerstraße, czyli ulica Winniki. Mianem Winników nazywano wzniesienie nad obecną ulicą Zakopiańską, które najprawdopodobniej było miejscem, gdzie od XV w, uprawiano winorośl.

Pamiętajmy o ogrodach

Siedlce słynęły z ogrodów. Ulica Nowe Ogrody to po prostu dawne nowe ogrody. Zanim stały się ulicą, dzieliły się na ogrody wewnętrzne i zewnętrzne. Te pierwsze były jeszcze w Gdańsku, te drugie już na terenie Siedlec, na odcinku od Bramy Majorów do okolic dzisiejszej ulicy Sowiej.

Można znaleźć informację, że jeszcze w roku 1914 istniało sto dwanaście zorganizowanych ogródków działkowych pomiędzy miejscem współcześnie znanym jako skwer Wilczewskiego a ulicą Sowią. Siedlce były miejscem rekreacji oraz hodowli warzyw i owoców. Właściciele ogrodów chętnie uprawiali też rośliny egzotyczne, a działki z pawilonami ogrodowymi były popularnymi miejscami spędzania wolnego czasu. Działało tu sporo kawiarni i restauracji, oczywiście z dużymi i bogatymi ogrodami.

Jednym z takich lokali, którego pozostałości widać do dzisiaj, była Cafe Friedrichshein - duża kawiarnia z rozległym ogrodem i muszlą koncertową, gdzie organizowano bale dla znacznej liczby osób. Samej kawiarni już nie ma, ale ogród istnieje w formie zieleńca przy skrzyżowaniu ulic Kartuskiej i Ciasnej.

Historia młynem koło zatacza

Pierwszy siedlecki młyn powstał we wsi Krzyżowniki w XV w. W splocie ulic Kartuskiej, Nowolipie i Łostowickiej stoją dwa zabytkowe młyny z przełomu XIX i XX w. oraz odbudowany dom młynarza.

Natomiast najnowsze "młyny" na Siedlcach to "Młyny Gdańskie" przy ulicy Malczewskiego - inwestycja mieszkaniowa firmy Allcon, inspirowana gdańskim Wielkim Młynem, młynami nad potokiem Siedleckim i ceglaną zabudową neogotyckiego gmachu VIII LO.

Historia Siedlec to historia zmian i postępu. Od meandrującej rzeczki, poprzez restauracje w ogrodach, po ambitne projekty na nowo definiujące ten fragment miasta. "Młyny Gdańskie" to nowoczesne budynki mieszkalne wśród ozdobnych traw, krzewów i drzew, otaczające trzy nowe place. Do nazwy osiedla nawiązuje spadająca woda i wyeksponowane młyńskie koło, a kaskadowy układ całości przypomina winnicę. Jest tu przestrzeń relaksu w strefie klubowo-rekreacyjnej i atrakcyjny widok z najwyżej położonego placu. Dzielnica zyskała atrakcyjną architekturę, a lokalna społeczność nowe lokale usługowe przy ulicy Malczewskiego.

Kiedyś pierwsi niezrzeszeni rzemieślnicy tworzyli bogactwo Siedlec, teraz nowi mieszkańcy dzielnicy będą pisać dalszą historię tego miejsca.