Pytanie do notariusza. Rozdzielność majątkowa w małżeństwie

Dopóki praca zawodowa małżonków nie pociąga za sobą konsekwencji finansowych związanych z wykonywanym zawodem lub prowadzoną działalnością gospodarczą, temat wspólnego majątku często nie jest w ogóle podejmowany w domu. Nabiera on znaczenia, kiedy na przykład ma dojść do rozstania lub kiedy jedno z małżonków chce założyć działalność. W takiej sytuacji znalazła się nasza czytelniczka, pani Ewelina z Gdańska.

Mój mąż planuje rozpocząć działalność gospodarczą. Jesteśmy małżeństwem od 9 lat, do tej pory mąż pracował na podstawie umowy o pracę, ja również. Ustaliliśmy, że ja będę pracować na część etatu i zajmować się dziećmi. Byliśmy zgodni, że pomimo tego, że ja nie pracuję na cały etat wszystko, czego się dorabialiśmy będzie nasze wspólne.

Teraz jednak obawiamy się, że jeżeli mężowi nie powiedzie się w działalności, to stracimy to, co dotąd zgromadziliśmy - jest to mieszkanie i samochód, które kupiliśmy za nasze pieniądze, w czasie naszego małżeństwa. Dotąd żadnej intercyzy nie podpisywaliśmy, ale znajomy podpowiedział nam, że możemy zrobić u notariusza intercyzę czy też rozdzielność. Czy taka intercyza lub rozdzielność zabezpieczyłaby nasz majątek? Ile to może kosztować?

Odpowiada Edyta Anna Pietrewicz, notariusz z Sopotu

Zagadnienia związane z małżeńskimi stosunkami majątkowymi, w tym także z odpowiedzialnością za zaciągane przez małżonków zobowiązania reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Z opisanego przez panią stanu faktycznego wynika, że w państwa małżeństwie od chwili jego zawarcia panuje ustawowy ustrój majątkowy, czyli wspólność ustawowa. Oznacza to, że wszystko to, co zostało nabyte w czasie trwania związku małżeńskiego przez oboje małżonków lub tylko przez jednego z nich stanowi ich majątek wspólny. Zasada ta obowiązuje niezależnie od stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku, przy czym za przyczynianie się do powstania majątku wspólnego uznaje się również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Od tej ogólnej zasady przewidziane są wyjątki, zgodnie z którymi określone przedmioty majątkowe stanowią majątek osobisty każdego z małżonków, jednak z opisu zawartego w pytaniu wynika, że mieszkanie i samochód stanowią majątek wspólny pani i męża.

Istniejąca w małżeństwie wspólność ustawowa wpływa również na zakres odpowiedzialności za zobowiązania przez państwa zaciągane. Zakres tej odpowiedzialności jest różny w zależności od tego, kto zaciąga zobowiązanie. Jeżeli zobowiązanie zaciągane jest przez oboje małżonków - odpowiadają za nie małżonkowie całym majątkiem wspólnym oraz majątkami osobistymi. W przypadku, gdy zobowiązanie zaciągane jest przez jednego z małżonków za zgodą drugiego - wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka, będącego dłużnikiem oraz z majątku wspólnego małżonków.

Odnosząc to do przedstawionej sytuacji, oznacza to, że w takich przypadkach wierzyciel będzie mógł się zaspokoić z państwa wspólnego mieszkania i samochodu. Jeżeli natomiast zobowiązanie zaciągane jest przez jednego małżonka bez zgody drugiego, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego tego małżonka, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej. Jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, czyli na przykład w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. To również może stanowić istotny uszczerbek dla państwa majątku wspólnego. W świetle powyższego przedstawione przez panią obawy o majątek wspólny pani i męża są zatem w pełni zasadne.

Małżonkowie mogą jednak odmiennie uregulować swoje stosunki majątkowe poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej. W ramach takiej umowy małżonkowie mogą ustanowić rozdzielność majątkową, zwaną również intercyzą. Umowę taką zawiera się u notariusza. Oznacza ona, że od chwili ustanowienia rozdzielności małżonkowie nie mają już majątku wspólnego. Każdy małżonek ma swój majątek osobisty, którym zarządza samodzielnie. Wszystko to, co każdy małżonek nabywa po ustanowieniu rozdzielności majątkowej stanowi już jego majątek osobisty. Zaciąganie zobowiązań przez małżonka daje wówczas wierzycielowi możliwość zaspokojenia się wyłącznie z majątku osobistego małżonka, będącego dłużnikiem, bez narażania na odpowiedzialność drugiego małżonka.

Przy ustanawianiu rozdzielności majątkowej istotne jest również to, co dzieje się z dotychczasowym majątkiem wspólnym. Od chwili ustanowienia rozdzielności, małżonkom przysługują udziały w majątku wspólnym, które wchodzą w skład majątków osobistych każdego z małżonków.

Zakładając, że żaden z małżonków nie wystąpi do sądu z żądaniem ustalenia nierównych udziałów, po ustanowieniu rozdzielności udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. W państwa przypadku oznacza to, że po ustanowieniu rozdzielności będzie pani miała majątek osobisty, w skład którego wejdzie udział wynoszący połowę mieszkania i samochodu. Taki sam udział wejdzie w skład majątku osobistego pani męża.

Za zaciągnięte zobowiązania pani mąż będzie zatem odpowiadał względem wierzycieli wszystkim tym, co nabędzie po ustanowieniu rozdzielności oraz udziałem wynoszącym połowę mieszkania i samochodu. Rozdzielność majątkowa stwarza zatem możliwość zabezpieczenia majątku, o którą pani pyta, jednakże zabezpieczenie takie w opisanej przez panią sytuacji nie będzie pełne.

W celu pełniejszego zabezpieczenia tego, co dotąd państwo razem zgromadziliście możecie państwo po ustanowieniu rozdzielności majątkowej rozważyć dokonanie podziału dotychczasowego majątku wspólnego na drodze sądowej lub w drodze umowy. W ramach takiego podziału możecie państwo postanowić, że mieszkanie i samochód będą wchodziły w skład majątku osobistego jednego z państwa. Dokonać tego można ze spłatą lub bez spłat na rzecz drugiego małżonka. W opisanej sytuacji rozważyć można taki podział majątku wspólnego, w wyniku którego mieszkanie i samochód stanowić będą majątek osobisty pani. W skład majątku osobistego męża wchodzić będzie wówczas to, co nabędzie po ustanowieniu rozdzielności.

Jednakże w przypadku dokonywania podziału majątku wspólnego pamiętać należy, że nieodpłatny podział (bez spłat na rzecz drugiego małżonka) wiązać się może z podniesieniem przez wierzycieli zarzutu działania z pokrzywdzeniem przyszłych wierzycieli (art. 530 Kodeksu cywilnego) i doprowadzić może do uznania takiego podziału za bezskuteczny względem wierzycieli. Zatem nawet takie rozwiązanie może nie dać pełnego zabezpieczenia, o które pani pyta.

Nadto pamiętać jeszcze należy o tym, że aby rozdzielność majątkowa była skuteczna względem wierzycieli, konieczne jest poinformowanie każdego wierzyciela o ustanowionej rozdzielności. Można to zrobić na przykład poprzez zawarcie takiego oświadczenia w umowie zawieranej z wierzycielem. Warto zadbać, aby ta informacja była pisemna.

Ważne jest również to, że umowę majątkową małżeńską, ustanawiającą rozdzielność majątkową można w każdej chwili rozwiązać. W małżeństwie powstać wówczas może ponownie wspólność ustawowa. Wspomnieć w tym miejscu można jeszcze, że zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym małżonkowie ustanowić mogą rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. W trakcie jej trwania skutki są takie same jak w przypadku rozdzielności majątkowej. Różnice ujawniają się po ustaniu rozdzielności. W przypadku ustania rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków, czyli tego, co każdy z nich nabył po ustanowieniu takiej rozdzielności. Możliwość taka nie występuje w przypadku samej rozdzielności majątkowej.

Koszty umowy majątkowej małżeńskiej, ustanawiającej rozdzielność majątkową wynikają z § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (tekst jednolity Dz. U. z dnia 20 lutego 2013 roku, poz. 237). Zgodnie z tym rozporządzeniem maksymalna taksa za umowę majątkową małżeńską wynosi kwotę 400 złotych, do której należy doliczyć: podatek VAT według stawki 23 proc. oraz taksę za wypisy w kwocie 6,00 złotych za 1 stronę wypisu powiększoną o podatek VAT (w przypadku rozdzielności majątkowej umowa taka sporządzana jest zazwyczaj na 2 stronach, a jej wypisy wydawane są zazwyczaj wyłącznie małżonkom, zatem ich koszt to kwota 29,52 złotych brutto).

W przypadku gdyby małżonkowie chcieli zawrzeć również umowę podziału majątku wspólnego, należy liczyć się z dodatkowymi kosztami. Ich wysokość zależy od wartości majątku podlegającego podziałowi, przy czym forma aktu notarialnego konieczna jest tylko w zakresie tych umów, które dotyczą nieruchomości, w tym lokali stanowiących odrębne nieruchomości i spółdzielczych własnościowych praw do lokali.